Sara Przepióra, Wirtualna Polska: Holocaust wstrząsnął Polską, pozostawiając po sobie tylko 350 tysięcy ocalonych z 3,5 miliona polskich Żydów. Po wydarzeniach marcowych w 1968 roku w kraju pozostało jedynie 20 tysięcy Żydów. Co powoduje, że wciąż niewiele mówi się o przyczynach zniknięcia tak licznej mniejszości z Polski?

Powojenne losy Żydów w Polsce

Anna Bikont: Wynika to z faktu, że chociaż istnieje wiele książek o Holocauście, czas powojenny w historii polskich Żydów pozostaje o wiele mniej opisany. Nawet autorzy, jak Jan Tomasz Gross w "Strach" czy Marcin Zaremba w "Wielka trwoga", nie dotykają w sposób złożony powojennej rzeczywistości Żydów. Moja publikacja stara się objąć losy zarówno tych, którzy zostali w Polsce, jak i tych, którzy postanowili wyjechać.

Życie po wojnie

Jak Żydzi odnajdywali się w powojennej Polsce? Irena Nowakowska, socjolożka badająca ocalałych z Zagłady, opisuje ich jako grupę "ruchliwą, nieosiadłą, wystraszoną". Szukając przykładów, starałam się znaleźć kogoś, kto powrócił do przedwojennego życia. Niestety, nie udało się. Żydzi wracali do miejsc, które kiedyś były domem, wyczerpani fizycznie i psychicznie, jednak często nie znajdowali ani swojej społeczności, ani śladów dawnego życia. Byli niechciani; musieli zmagać się z odbudowaniem życia na nowo.

Potrzeba przynależności

Bez względu na to, czy osiedlali się w Polsce, czy poza jej granicami, potrzebowali poczucia przynależności do społeczności żydowskiej. W miejscach takich jak Łódź czy Dolny Śląsk powstawały silne ośrodki żydowskie. W Dzierżoniowie zakładali szkoły, przedszkola, domy opieki, a nawet szpitale. Ich życie było wypełnione jidysz, który towarzyszył ich codzienności, obecny na szyldach, castingu teatralnym i wśród lokalnych rolników.

Wyzwania i problemy

Prawie 100 tysięcy Żydów osiedliło się na Dolnym Śląsku, ponieważ nie mogli wrócić do swoich dawnych mieszkań, które zajęli Polacy. Tam poczuli się relatywnie bezpiecznie, chociaż nawet tam dochodziło do aktów przemocy. Wiele problemów, z jakimi się borykali, wynikało z braku empatii i zrozumienia ze strony lokalnej społeczności. Odczuwali obojętność, a nierzadko również wrogość, co doprowadziło do eskalacji przemocy wobec Żydów.

Antysemityzm po wojnie

Antysemityzm nie zakończył się po II wojnie światowej. Propaganda Hitlera pozostawiła trwały ślad, a mit Żydokomuny przyczynił się do tego, że w społeczeństwie polskim pojawił się klimat nietolerancji. Ludzie widzieli cierpienie Żydów podczas wojny, ale to nie przyczyniło się do zmiany ich postaw. Wkrótce ideały równości i współczucia ustąpiły miejsca fali antysemityzmu, który ponownie zaatakował Żydów po wojnie, co było szczególnie widoczne w tragicznych wydarzeniach takich jak Pogrom Kielecki.

Reakcja Żydów na antysemityzm

Jak Żydzi reagowali na narastający antysemityzm? Decydowali się na emigrację. Z ankiety przeprowadzonej w jednym z obozów dla repatriantów wynika, że większość Żydów uciekała właśnie przed antysemityzmem. Z drugiej strony, trudne życie w Polsce, gdzie brakowało im bliskich, a także chęć zbudowania nowego życia w Izraelu, powodowały, że szukali nowego miejsca na świecie. Wizja ich własnego państwa dawała nadzieję na bezpieczeństwo i spokój.

Obozy dla dipisów

Jak wyglądały warunki w obozach dla dipisów? Na początku były one prymitywne: brakowało podstawowych potrzeb, a warunki sanitarno-epidemiologiczne były tragiczne. Żydzi byli często segregowani, a amerykańskie i brytyjskie władze podejmowały decyzje dotyczące ich sytuacji z opóźnieniem. Dzięki protestom Żydów oraz interwencjom ze strony amerykańskiego rządu, zaczęto tworzyć osobne obozy, które stawały się miejscami ożywienia społecznego.

Nowe życie w obozach

Na przekór trudnym warunkom, w obozach dla dipisów miała miejsce swoista eksplozja demograficzna. Żydzi powracali do normalności – zakładali małżeństwa, a symboliczna biała cerata dziecięcych wózków stała się znakiem nadziei. Stali się oni przykładem przetrwania w obliczu wielkich tragedii, wciąż poszukując swojego miejsca w świecie.